به گزارش پایگاه خبری تحلیلی بهارانه؛دوره نوجوانی به دلیل تغییرات جسمی و روحی ایجاد شده شاید پرچالش‌ترین دوره عمر هر انسانی باشد، یکی از مسائلی که در حوزه تربیتی مطرح است بحث شناخت روحیات و چگونگی تعامل با نوجوانان چه در خانه و چه در مدرسه است، در مورد نسل جدید که شاید آنها را نسلی خاص، عجیب و اجتماع گریز بخوانند و برچسب‌هایی همچون نسل Z که به آنها زده می‌شود، به منظور بررسی و تحلیل ساختارهای ذهنی نوجوان امروز، ویژگی‌های او و بررسی ویژگی‌های نسل Z، خبرنگار ایکنا از همدان، با فائزه بالایی، عضو هیئت‌علمی دانشگاه فرهنگیان همدان، گفت‌وگویی کرده است که به صورت سلسله وار ادامه خواهد داشت، مشروح این صحبت‌ها که در حال حاضر مقدمه‌ای برای این مبحث است را در زیر می‌خوانیم:

ایکنا _ کمی در مورد ساختارهای ذهنی نوجوان امروز و تفاوت آن با نسل قبل بفرمایید.

به طور کلی در هر برهه از زمان افرادی که در آن دوره پرورش پیدا می‌کنند ویژگی‌های منحصر به فرد خود را دارند، در حقیقت یکی از مؤلفه‌های مهم در رشد و مراحل تکاملی انسان، مؤلفه زمان و محیط است که اصطلاحا به آن بافت یا کانتکس یک فرد گفته می‌شود.

انسان در دوره‌ای به لحاظ اجتماعی، فرهنگی و روابط با انسان‌ها پرورش پیدا می‌کند که مخصوص خود است. از این دوره همیشه مسئله تفاوت انسان‌ها بین یک دوره‌ با دوره دیگر وجود دارد. همانطور که امام علی(ع) می‌فرماید «فرزندان خود را مناسب دوره خودشان پرورش دهید نه دوره خود، چراکه آنها برای زمانی غیر از زمان شما آفریده شده‌اند». این حدیث نشان می‌دهد این مسئله از ۱۴۰۰ سال پیش حائز اهمیت بوده است و اسلام به آن اهمیت داده است.

مسئله زمان در شکل‌گیری شخصیت و تکامل انسان مؤلفه مهمی است. اسلام علاوه بر اینکه به این مؤلفه مهم توجه کرده است از اندیشمندان، علما و بزرگان خواسته تا مؤلفه‌های زمان و مکان را در استنباط های خود در احکام شرعی و مسائل مرتبط دخیل کنند، امام خمینی(ره) در برخی از آثار فقهی و فلسفی خود به زمان و مکان توجه ویژه داشته است. یا شهید مطهری به مسئله زمان و پیش فرض‌های آن کاملا توجه دارد و در آثار او این مهم نمود دارد.

پس این اصل که زمان یک مؤلفه مهم در شکل‌گیری شخصیت همه انسان‌هاست را می‌پذیریم. اما آنچه امروز ما با آن روبرو هستیم مسئله سرعت است، اینکه سرعت تحولات امروز بالا رفته است.

در قرن ۱۶، ۱۷ و ۱۸ اگر اختراعی رقم می‌خورد و تکنولوژی‌ وارد می‌شد تا اختراع بعدی از لحاظ زمانی فاصله می‌افتاد و انسان‌ها این فرصت را داشتند که در زمان پیدایش یک تکنولوژی جدید خود را با تکنولوژی قبلی هماهنگ و منطبق کنند و به تکنولوژی بعدی برسند.

اما در این عصر به قدری سرعت بالاست که گویی انسان‌ها فرصت لازم را برای هماهنگی با تمام اجزای این تکنولوژی پیدا نمی‌کنند و این تکنولوژی در بازه جفرافیایی خود نمی‌تواند بومی‌سازی شود، یعنی قبل از بومی سازی تکنولوژی بعدی می‌آید. این مسئله از یک سو می‌تواند فرصت‌هایی را برای رشد سریع‌تر به وجود ‌آورد و از سوی دیگر مسائل فرهنگی و روانی را برای انسان‌ها به وجود می‌آورد.

نوجوانان که زیر ۱۸ سال هستند، از لحاظ روحی و روانی ضعیف هستند همچون یک نهال تازه کاشته شده، شاید یک نوجوان ۱۴ ساله از لحاظ جسمی دیگر مراقبت والدین خود را نمی‌خواهد اما از لحظ روحی تحت تأثیر مسائل مختلف قرار دارد، اگر ترومایی به او وارد شود آسیب‌های جدی را به دنبال خواهد داشت که سال‌های بعدی زندگی او را هم تحت تأثیر قرار می‌دهد و درمان او سخت‌تر از یک بزرگسال است. پس این مسئله نوجوان ما را از بزرگسال متمایز می‌کند.

ایکنا _ ویژگی نسل Z چیست؟ چرا به آنها نسل Z می‌گویند و آیا این برچسب زدن صحیح است؟

برخی از افراد که در حوزه نوجوان کار می‌کنند از اسامی و برچسب‌هایی مثل نسل Z و... استفاده می‌کنند، یعنی با استفاده از حروف انگلیسی و یا یونانی، یکی سری ویژگی‌هایی را دسته بندی کرده و به نسل نسبت می‌دهند. اما نسل بندی‌هایی که اتفاق می‌افتد مربوط به کشورهای دیگر است.

افراد متولد شده در بین سال‌های ۱۹۹۷ تا ۲۰۱۲ را در امریکا نسل Z می‌گویند، چراکه از ابتدای دوران رشد خود درگیر فضای مجازی، اینترنت و تکنولوژی رسانه‌ای  ... بوده‌اند .اما این مسئله و دسته‌بندی شاید در کشور ما خیلی مصداق نداشته باشد چراکه این اتفاقات در کشور ما دیرتر رقم خورد است.

مردم عادی، تکنولوژی را همین که در ظاهر وجود دارد می‌بینند اما جامعه شناسان و متخصصان حوزه اجتماعی معتقد هستند آنچه باعث رسیدن به آن تکنولوژی شده مسائل عمقی است که شاید ۹۰ درصد آن مربوط به همین بعد درونی و عمیقی باشد. ما تکنولوژی را از کشور دیگر وارد می‌کنیم در صورتی که به آن ۹۰ درصد توجه نداشته‌ایم، البته بومی‌سازی به معنای ظاهری شکل می‌گیرد اما به صورت واقعی محقق نمی‌شود.

اگر نسل Z در امریکا یک سری ویژگی‌هایی دارد نمی‌توانیم بگوییم نوجوانان کشور ما هم همان ویژگی‌ها را دارند، بلکه بستر فکری، بافت انسانی، نوع نگاه والدین و... در این نوجوانان متفاوت است. بنده معتقدم نمی‌‌توان دقیقا ویژگی‌های نسل Z که در کشور صادر کننده بوده را به کشور خود انطباق دهیم.

چراکه در جامعه ما هنوز هم ارزش‌ها در نظام اندیشه و فکری خانواده به عنوان یک مسئله جدی مورد توجه است، خانواده‌های ما در مورد مسائل جدی، اندیشه و فکر دارند و اینطور نیست که این نسل در کشور ما هر طور می‌خواهند رفتار کنند.

ایکنا _ ویژگی‌های نوجوان امروز چیست؟

نوجوان امروز به شدت نسبت به مسائل واقعی حساسیت دارد؛ یعنی اگر نسل دهه‌های قبل از ۶۰ و ۷۰ و حتی ۵۰ و ۴۰ را در نظر بگیریم، آرمان در وجود و اندیشه آنها بسیار ارزشمند بود اما اینطور نیست که برای نسل جدید ما این آرمان‌ها معنی ندارد، بلکه ارزش‌هایی برای نسل جدید برجسته است که واقعی و ملموس است؛ یعنی اگر ارزشی که رنگ آرمانی دارد یا خیلی ملموس نیست، مبهم است و نوجوان نسبت به آن شناخت ندارد خیلی به سمت آن نمی‌رود و این به معنای این نیست که به ارزش‌ها بی‌تفاوت است بلکه اگر این ارزش‌ها به صورت ملموس باشد به آن جذب می‌شود.

به طور مثال در مورد شهدا اگر به طور کلی از آنها برای نوجوان امروز صحبت کنیم جذب نمی‌شود اما اگر یک کتاب با روایت واقعی و ملموس در مورد یک شهید معین را به او معرفی کنیم جذب می‌شود چراکه دوست دارد به صورت مشخص، معین و واقعی این ارزش را درک کند.

یکی از ویژگی‌هایی که نوجوان امروز دارد که در نسل‌های گذشته وجود نداشت و این ویژگی حقیقتا یک رشد و تکامل در مسائل اجتماعی است این که نوجوان امروز اهل خودسانسوری نیست.

این مسئله در نوجوانان دهه ۶۰ که امروز در دهه چهارم زندگی خود به سر می‌برند دچار فیلترهایی بود، آنها متوجه موضوع می‌شدند اما بیان نمی‌کردند، اما نوجوان امروز به راحتی و با صراحت حرف خود را می‌زند و به نظر بنده این نه تنها نقطه ضعف نیست بلکه نقطه قوت است، یعنی از این مسئله و تفاوت می‌توان استفاده کرد تا ارتباط نوجوان با مدرسه، خانواده و جامعه به صورت عینی جلو برود، ما نباید نوجوانان را به خاطر این رفتار مواخذه کنیم بلکه باید تشویق شوند چراکه این یک ویژگی مثبت است.

ویژگی سوم نوجوان امروز این است که سعی می‌کند استقلالی که در نسل‌های قبل خیلی وجود نداشت را پیدا کند و به این مسئله به عنوان یک گمشده نگاه می‌کند و دنبال آن است.

این ویژگی در ابتدای نوجوانی در همه افراد وجود دارد که به دنبال استقلال خود می‌روند اما نوجوان امروز جدی‌تر و واقعی‌تر دنبال این نیازش می‌رود. نحوه مواجهه والدین با این استقلال را در جلسات بعدی را دنبال می‌کنیم.

اکرم یوسفی پارسا