به گزارش بهارانه؛به گزارش خبرنگار آنا، چهارم مهر ۱۴۰۴، پس از ظهر، یک حادثه تلخ در سد اکباتان همدان رخ داد، یک دانش‌آموز ۹ ساله که همراه گروهی از دانش‌آموزان به اردو آمده بود، سقوط کرد و معلم همراه او برای نجاتش وارد آب شد؛ اما تلاش برای نجات، جان هر دو را گرفت. این رویداد نه تنها خانواده و مدرسه را در شوک فرو برد، بلکه سوالات مهمی درباره نحوه نظارت بر اردو‌های دانش‌آموزی، مسئولیت دستگاه‌های ذی‌ربط و استاندارد‌های ایمنی بر جای گذاشت.

طبق گفته وحید گلی‌پور، معاون عملیاتی سازمان آتش‌نشانی و خدمات ایمنی همدان، ساعت ۱۵:۲۵ با مرکز ارتباطات همدان تماس گرفته شد و تیم غواصی به محل اعزام شد.

پیش از رسیدن تیم تخصصی، گزارش شد که یکی از حادثه‌دیدگان از آب خارج شده است؛ تیم به ایستگاه بازگشت. اما مدتی بعد تماس مجدد بود و اعلام شد که شخص دیگری هنوز در آب حضور دارد. غواصان بازگشتند و پیکر دوم را نیز بیرون آوردند.

بر اساس گزارش گلی‌پور، دانش‌آموزان برای بازدید از سد اکباتان به آن منطقه رفته بودند، اما یکی از آنها سقوط می‌کند، معلم شجاعانه وارد آب می‌شود و هر دو جان می‌دهند.

وی همچنین هشدار داد که در موارد غرق‌شدگی، تنها ۳ دقیقه کافی است تا فرد دچار خفگی و ایست تنفسی شود؛ این فاصله زمانی کوتاه، عملیات نجات را بسیار دشوار می‌کند. این حادثه بلافاصله بازتاب رسانه‌ای یافت و پیام‌های تسلیتی از سوی مقامات و نهاد‌های مختلف منتشر شد.

زمینه و سابقه وضعیت اردو‌های دانش‌آموزی در ایران

این حادثه ناگوار در بستر یک چالش دیرینه در نظام آموزشی ایران قرار می‌گیرد: کمبود نظارت صریح، ضعف استاندارد‌های ایمنی و رفتار سهل‌انگارانه در برگزاری اردوها. موضوع ایمن بودن اردو‌های دانش‌آموزی بار‌ها در رسانه‌ها و تحلیل‌های عمومی مطرح شده است. به عنوان نمونه، در اردوی دانش‌آموزی در بندر انزلی، وقوع حادثه غرق‌شدن دانش‌آموزان باعث واکنش وزارت آموزش و پرورش شد و آن نهاد وعده داد موضوع را پیگیری کنند. در آن مورد، یکی از نقاط ضعف، خروج دانش‌آموزان از منطقه تعیین‌شده و حضورشان در محیط شنا ممنوع عنوان شد.

به طور کلی، ضعف قوانین و مقررات صریح درباره ایمنی اردوها، ضعف نظارت جدی در اجرا و تداخل مسئولیت میان نهاد‌های آموزش و پرورش، مدیریت مدرسه، دستگاه‌های امدادی و مقامات محلی، مواردی‌اند که زمینه بروز چنین فجایع را فراهم می‌آورند. برای آنکه بتوان به سوال «چه کسی مسئول است؟» پاسخی مستدل داد، لازم است ساختار قانونی و تشکیلاتی مربوط به اردو‌های دانش‌آموزی در ایران را بررسی کنیم.

طبق مقررات جاری، وزارت آموزش و پرورش باید دستورالعمل‌های ایمنی و نظارتی برای اردو‌ها تدوین کند، استاندارد‌های فنی را تعیین کند، و بر اجرای آنها نظارت کند. در مواردی که حادثه رخ دهد، پیگیری از طریق بازرس داخلی وزارتخانه یا با همکاری نهاد‌های ذی‌صلاح انجام می‌شود. از سوی دیگر، آموزش و پرورش موظف است برنامه‌ریزی و انتخاب موقعیت اردو را بر اساس مجوز‌ها و ارزیابی ریسک انجام دهد، مربیان مورد تأیید و آموزش‌دیده را به کار گیرد و اطلاع‌رسانی کافی به خانواده‌ها داشته باشد.

مدارس و مدیران آنها به عنوان اجراکننده نهایی اردو‌ها در ارتباط مستقیم با دانش‌آموزان هستند. آنها باید مسئولیت برنامه‌ریزی، انتخاب سرپرستان، تعیین مسیر ایمن، کنترل تجهیزات، اطلاع‌رسانی و مراقبت‌های ایمنی (مثل نجات‌غریق، تجهیزات امدادی) را به عهده بگیرند.

مدیر مدرسه معمولاً باید مجوز‌های لازم از مراجع بالاتر و محلی را دریافت کند، شرایط جوی و محل اردو را بررسی کند، لیست شرکت‌کنندگان و وضعیت سلامتی‌شان را داشته باشد، و هماهنگی لازم با نهاد‌های امدادی و محلی برقرار کند.

در سطح شهرستان یا منطقه، مقامات محلی مسئول سیاست‌گذاری برای فعالیت‌های فوق‌العاده، ارائه مجوز فعالیت‌های آموزشی، ایمنی و نظارت بر محیط‌های عمومی هستند. در واقع، اگر منطقه اردو در محدوده فرمانداری، منابع آب عمومی یا مکان طبیعی قرار دارد، دخالت و نظارت مقامات محلی بر استفاده از آن ضروری است.

نهاد‌هایی مانند آتش‌نشانی، سازمان هلال احمر، جمعیت نجات غریق و سایر خدمات ایمنی وظیفه دارند در آماده‌باش باشند، همکاری کنند، طرح‌های واکنش اضطراری محل اردو را بررسی کنند و در صورت بروز حادثه وارد عمل شوند. در مناطقی که امکان خطر آب‌گرفتگی، ارتفاع، صخره یا مسیر‌های صعب‌العبور وجود دارد، لازم است حضور دائم یا ناظر مستقر از این سازمان‌ها پیش‌بینی شود.

شورای مدرسه، انجمن اولیا و مربیان، و ناظران محلی، از جمله والدین، نخبگان محلی یا رسانه‌ها، می‌توانند نقش بازدارنده و نظارتی داشته باشند. وجود مکانیزم‌های شکایت و پیگیری محلی برای والدین و شهروندان، انتشار عمومی گزارش‌ها و ایجاد فشار رسانه‌ای می‌تواند مسئولان را مجبور کند که استاندارد‌ها را رعایت کنند.

حادثه سد اکباتان را نه می‌توان صرفاً یک اتفاق ناگوار تلقی کرد، بلکه باید آن را نتیجه زنجیره‌ای از خطاها، غفلت‌ها و ضعف ساختاری دانست. سدها، مخازن و تاسیسات آبی اغلب نقاط خطرناک برای شنا هستند، به دلیل عمق نامعلوم، جریان آب، ناپایداری دیواره‌ها و وجود مناطقی با جریان مخفی. انتخاب نزدیک این اماکن برای بازدید بدون بررسی دقیق ریسک، یکی از نقاط ضعف اساسی است.

نبود نجات‌غریق مستقر، تجهیزات ایمنی (جلیقه نجات، طناب، وسایل کمکی) یا نبود نقاط امن دسترسی به آب جزو خطا‌های احتمالی است. اگر تیم نجات بلافاصله در محل نباشد، فاصله زمانی تا رسیدن به مصدوم حیاتی می‌شود. همان‌گونه که معاون آتش‌نشانی اشاره کرده است، در غرق‌شدگی تنها چند دقیقه فرصت حیاتی وجود دارد. اگر پروتکل واکنش و حضور نیرو‌های امدادی در نزدیکی وجود نداشته باشد، شانس نجات کاهش می‌یابد.

اگر مدرسه، آموزش و پرورش، فرمانداری و دستگاه‌های امدادی پیش از برگزاری اردو هماهنگی نداشته باشند، هر نهاد ممکن است فکر کند مسئولیت به عهده دیگری است. در این حادثه مشخص نیست آیا هماهنگی قبلی انجام شده بود یا نه.

اگر حادثه‌ای رخ دهد و نتایج بررسی به صورت عمومی منتشر نشود، مسئولیت‌پذیری کاهش می‌یابد. انتشار گزارش‌های داخلی، پاسخ به سوالات رسانه‌ای و دخالت بازرسانی مستقل ضروری است. اگر قوانین موجود مربوط به ایمنی اردو‌ها الزام‌آور نباشند یا اجرا نشوند، اردو‌ها ممکن است صرفاً به شکل نمایشی برگزار شوند. لازم است ضمانت اجرا، جرایم، و نظارت میدانی تقویت شود.

چرا نظارت نمی‌شود؟

در حادثه سد اکباتان، پرسش مهم این است، چرا در مراحل پیش از وقوع، شخص یا نهادی کنترل، تأیید یا ممنوعیت لازم را اعمال نکرد؟ پاسخ احتمالی به این پرسش می‌تواند شامل ضعف در ابلاغ و اجرای دستورالعمل‌های تخصصی در سطح استان یا منطقه، کمبود بودجه یا منابع برای پوشش ایمنی کامل (وجود نجات‌غریق، تیم دائمی، تجهیزات)، شتاب در اجرا و برنامه‌ریزی اردو‌ها بدون زمان کافی برای ارزیابی ایمنی، کمبود آگاهی یا آموزش میان مدیران مدارس و مربیان درباره ریسک‌های طبیعی، فقدان مکانیسم الزامی برای اخذ مجوز ویژه اردو در محیط‌های پرخطر و فضای اداری و بوروکراتیک پیچیده که اجازه نمی‌دهد نهاد‌ها به سرعت اقدام کنند، باشد. به عبارت دیگر، نظارت پیشگیرانه مستلزم اراده، منابع، ساختار قانونی پشتیبان و فرهنگ ایمنی است.

پیامد این حادثه تلخ نه تنها غم‌بار برای خانواده‌هاست، بلکه زنگ هشداری است برای کل نظام آموزشی و مسئولان محلی. از این واقعه می‌توان چند مطالبه اصلی طرح کرد.

فوراً باید کمیته‌ای مستقل متشکل از نمایندگان آموزش و پرورش، استانداری، نهاد‌های امدادی، کارشناسان ایمنی و رسانه‌ها مأمور بررسی دقیق موضوع شود و نتیجه آن گزارش عمومی شود، به‌ویژه در خصوص چرایی انتخاب محل، هماهنگی دستگاه‌ها، تجهیزات در دسترس و زمان‌بندی پاسخ.

دستورالعمل‌های وزارت آموزش و پرورش درباره اردو‌ها باید بازنگری و تقویت شوند؛ از جمله تعیین جدول ممنوعیت بازدید از مکان‌های پرخطر، الزام تفکیک نواحی امن و ممنوعه، الزام ثبت نام و بیمه برای همه شرکت‌کنندگان، تعیین حداقل تجهیزات ایمنی، و تضمین حضور نجات‌غریق در نقاط آبی.

باید سازمان‌های نظارتی استانی مأمور شوند که اردو‌ها را از قبل بازرسی و تایید کنند. مکانیسمی باید وجود داشته باشد که قبل از برگزاری اردو، مجوز گرفتن به منزله بررسی ایمنی باشد. دوره‌های آموزشی اجباری درباره مدیریت ریسک، ایمنی آب، امداد اولیه و شرایط اورژانسی باید برای همه دست‌اندرکاران اردو‌ها برگزار شود. دانش‌آموز و والدین نیز باید از حقوق و خطرات آگاه باشند. تمامی اردو‌ها باید بیمه حوادث داشته باشند و تجهیزات ایمنی کافی (جلیقه نجات، طناب، نجات‌غریق، دستگاه‌های ارتباطی) به همراه داشته باشند.

اگر قصور یا کوتاهی در هر سطحی محرز شود، باید مطابق قانون با عوامل خاطی برخورد شود تا بازدارندگی ایجاد شود. در هر منطقه باید تیم‌های امدادی و غواصی با توان واکنش سریع تقویت شوند، به گونه‌ای که حداقل زمان رسیدن به صحنه به حداقل ممکن کاهش یابد. حادثه سد اکباتان همدان یک تراژدی انسانی است که نباید به عنوان “سرنوشت غیرقابل پیشگیری” پنهان شود. جان یک کودک و یک معلم از دست رفت؛ اما باید آن را به فرصتی تبدیل کرد برای اصلاح ساختار‌ها و مسئولیت‌ها.

مسئولیت نظارت بر اردو‌ها میان چند نهاد تقسیم شده است. وزارت آموزش و پرورش، مدارس و مدیران‌شان، مقامات محلی، نهاد‌های امدادی و ناظران عمومی. اگر هر یک از این حلقه‌ها کوتاهی کند، زنجیر ایمنی خواهد شکست.

وزیر آموزش و پرورش دستور بررسی فوری و برخورد با مقصران را صادر کرد

در پی وقوع این حادثه دلخراش علی فرهادی، سخنگوی وزارت آموزش و پرورش در گفت‌و‌گو با خبرنگار آنا ضمن ابراز تسلیت عمیق به خانواده‌های دانش‌آموزان و همکاران، بر لزوم رعایت کامل آیین‌نامه‌های ایمنی در اردو‌ها تاکید کرد و از دستور فوری وزیر آموزش و پرورش برای بررسی ابعاد این حادثه و برخورد با هرگونه قصور خبر داد.

فرهادی اظهار داشت: ما عمیقاً این حادثه تلخ را به خانواده محترم دانش‌آموز و همکاران عزیزمان تسلیت عرض می‌کنیم. این حادثه تلخ یادآور ضرورت رعایت دقیق اصول ایمنی در برگزاری اردو‌های دانش‌آموزی است.

وی افزود: قطعاً همه مدارس باید آیین‌نامه‌های مربوط به اردوها، به ویژه ضوابط ایمنی را به صورت کامل رعایت کنند. در آیین‌نامه اردو، بازدید‌های ایمنی و تامین شرایط ایمن، حرف اول را می‌زند و شرط اول برگزاری هر اردو، تامین ایمنی دانش‌آموزان است.

سخنگوی وزارت آموزش و پرورش همچنین خبر داد که وزیر آموزش و پرورش دستور اکید داده‌اند تا معاونت پرورشی به صورت جدی ابعاد مختلف این حادثه را بررسی کرده و در صورت وجود هرگونه قصور یا کوتاهی، با مقصران برخورد قانونی و انضباطی صورت گیرد.

وی گفت: ما منتظر گزارش‌های دقیق معاونت پرورشی و مدیران ذیربط هستیم تا بتوانیم اقدامات لازم را به سرعت انجام دهیم و از وقوع چنین حوادثی در آینده جلوگیری کنیم.

در نهایت، برای جلوگیری از تکرار چنین حوادثی، نمی‌توان به اقدامات گزینشی بسنده کرد؛ بلکه لازم است به سطح سیاست‌گذاری برگردیم، استاندارد‌ها را اصلاح کنیم، مجریان را توانمند سازیم و مکانیسم‌های پاسخ‌گویی و نظارت را تقویت کنیم. اگر واقعاً اراده‌ای برای حفظ جان دانش‌آموزان وجود داشته باشد، با همین حادثه باید نقطه عطفی در رویکرد به اردو‌ها و ایمنی دانش‌آموزی باشد.

انتهای پیام/